Aşık icin aşık olunanın oldugu gibi, analizan icin de analist mutlak bir yanılsamadır. Analizanın zihninde analiste analizan tarafından bilinçdışı imgelemleri, duyguları ve çağrışımlarının etkisiyle yüklenen temsili bir analist imgesi vardir. Aşkta da aşık olunan, benzer bir mekanizmayla aşığın zihninde bir ideal imge olarak büyür.
Analizanın imgeleminde yarattığı analist de aşığın hayalinde yarattığı maşuk da olduklari varsayılan kişilerden bağımsız çoğu kez de alakasızdır. Analizan da aşık da bir hayale bağlanmıştır.
Bu bakışla değerlendirilince, her ikisi de aktarımdır. Arada tek bir fark vardir.
Birinin -analiz sürecindekinin- çözülmesi bize ruhsal bir cenneti vaadeder, diğerinin -aşk sürecindekinin- ömür boyu çözülmemesi.
Heyhat, gün olur aktarim çözülür, analiz de biter, aşk da..
Ve perde...
(28 Mart 2010 Pazar, Cumhuriyet Dergi'de Dr Ayşegül Sütçü Yıldırım’la yapılan röportajdan alıntıdır.)
Dr. Yıldırım, ihtiyaçtan hareketle ilişkiler başlıklı bir atölye çalışması için yola çıktıklarını dile getirerek önce nedenlerini anlatıyor.
“İnsan ırkının devamı için ikili ilişki kurabilmemiz şart. Bu dürtüler yaşamımızın temel gerçeklerinden” diyor.
Günümüzde en çok şikâyet edilen düzgün bir ilişki kuramıyor olmak, ilişkileri sağlıklı yürütememek. Yıldırım, bu konuda öncelikle ihtiyaçları değerlendirmek gerektiğini söylüyor. “En doğal ve farkında olmadan yaptığımız şey ilişki kurmakken en çok şikâyetçi olduğumuz konu ilişki kuramamak ve ondan tatmin olamamak oluyor. Çağımız öyle hızlı ki, ruhlarımız bizi yakalayamıyor artık. Kalıp ilişkilere koşmak kolay geliyor. Hemen ona bürünmek istiyoruz. Bu da iç duygumuza, ihtiyacımıza, genetik kodlarımıza, bedenimize, ilişki kurma tarzımıza uymuyor.”
Yıldırım, en çok da kendi ihtiyaçlarımızı fark etmeden bir ilişki ihtiyacı içine girdiğimizi dile getiriyor. Hal böyle olunca da çatışma başlıyor. Önce kendini tanımaktan ve bir ilişkiden ne beklendiğinden yola çıkmak gerekiyor. Böylece daha az hayal kırıklığı yaşanabilir. “Çok içine kapanık ve kırılgan bir toplumuz zaten. Böyle olunca da savunmalarla gidiyoruz ilişkilere. Aslında kendimiz olmayı da çok geç, hatta çok nadir tadabiliyoruz. O yüzden duygu, düşünce ve bedenimle dışarıya sunduğum davranışım ve toplum içinde kendimi konumlandırışımla kimim ben, sorusuna yanıt bulmalıyız. Bunu bilmeden, ben olmadan, biz olmak çok zor.”
Psikoterapist olmak için çok uzun ve zor bir eğitim sürecinden geçmek gerekir. Psikoterapi sürecinde iyileştirmeye etkili olan -terapiste ait- faktörler:
- ilişki kurma becerisi, - dinleyebilme ve duyduklarını hastanın bağlamına uygun yorumlayabilme yetisi - psikoterapi teoriğine ait yoğun bilgi birikimi, - terapistin hayatı yorumlama biçimi - kültürel alt yapısı, - genel entellektüel birikimi ve - özellikle de kişilik özelliklerini toplamıdır.
Psikoterapist de bir insanoğlu olduğuna ve zaaflarının olması kaçınılmaz olduğuna göre, terapistin terapiden geçmiş olması şartı buradaki en önemli koşullardan biridir. Aksi takdirde terapistin psikopatolojisi her hasta ile ilişkisinde en büyük engeli/handikapı olarak sırıtacaktır.
Kişi yoğun, uzun ve özel eğitim sürecinde zaten farkında olduğu engellerini terapi ilişkisine yansıtmamayı bir miktar öğrenebilir. Ancak terapi ilişkisinde hastaya asıl zarar veren engellerimiz "farkında olmadıklarımız"dır ve bunları da bize ancak bir terapi süreci gösterebilir.
Bu koşulları karşılamayan, uzun yıllara mal olan bir psikoterapi eğitimi almamış olan ve kendi psikopatolojisini bir psikoterapi süreci ile "tanıyıp, farkedip, tımar etmemiş" bir kişinin psikoterapi yapmasının şarlatanlık olarak değerlendirilmesine karşı gelmek olanaksızdır.
Hızla gelişen teknolojinin yeni yeni yazılmaya başlayan kuralları ve zaman kazandırması beklenirken paradoksal bir şekilde telaşımızı arttıran hızı sayesinde giderek bireyselleşiyoruz. Aynı paradoks hayatımızın her alanında var. Genişleyerek hızla büyüyen kentler birbirleri arasındaki mesafeyi kısaltırken, aynı kentin sakinleri arasındaki mesafe hem sürede, hem gözümüzde büyüyor. Pazar yerlerinin eş dostla çıkılan, pazarcılarla, pazarlıkçılarla birbirine sataşarak, atışarak, gülüşerek yapılan alışverişleri bitti. Şimdi daha çok insanı içerisine alabilecek büyüklükteki hipermarketlerde birinci tekil şahıslar ordusu olarak dolaşıyoruz elimizde birer alışveriş arabasıyla. Apartmanlarda birim arsa başına düşen insan sayısı arttıkça, aynı oranda çoğalıyor yalnızlığımız da. İletişim cepten, netten, webden herkese her an ulaşmamızı kolaylaştırdıkça artıyor bilgisayarın ve cep telefonunun başındaki tekilliğimiz. Sohbetlerde “biz” demeyi unutalı çok oldu, “sen” demek ise şansa kalmış durumda. Eğer işteki, yoldaki, evdeki tekilliğimizden fırsat bulabilirsek belki “sen nasılsın bugün?” diyebiliyoruz en yakınımızdakilere bile. Teknoloji devrinin bundaki etkisi yadsınamasa da bireyselleşmenin ne zaman nerede başladığını kestirmek kolay değil aslında. Antalya yakınlarında antik kalıntıları dolaşırken gördüğüm ve çok etkilendiğim tuvalet kalıntısından sonra sormuştum bu soruyu ilk defa kendime. Binlerce yıl önceki o insanların, tuvaleti yanyana açılmış deliklere oturarak bir oturma odasında sohbet edermiş gibi kullandıkları anlaşılıyordu. Besbelli ki o dönemde tuvaletler sosyal ortamlardı. İçeride yalnız olunması düşünülemezdi. Bu sosyal tuvalet sistemi modern insana günümüzdeki mahremiyet anlayışlıyla karşılaştırılamayacak kadar yabancı kalıyor. En sosyal ortamlarda bile tuvaletler tek kişilik yapılıyor yüzyıllardır. Bu öyle dünden bugüne değişebilecek bir tarz olmasa gerek. Bu bir inanışın, bir anlayışın, bir mimari üslubun ya da bir geleneğin değişmesinden çok daha derinde, adeta insanlığın geçirdiği bir başkalaşım gibi. Milyonlarca yıl önce kabileler halinde yaşayan insanoğlu bireyselleşmeye ilk mağaralara sığındığında başladı belki. Zamanla tekilliği seçtiği alanlar yavaş yavaş çoğaldı. Giderek modern dünyanın artan hızı tekilleşmenin hızına da yansıdı sanki. Düşünün birkaç bin yıl önce tuvaletlerde yalnız kalamayan, tuvalette yalnız olmaya ancak bir kaç bin yıl sonra ihtiyaç duyan insan, bugün çoklu bir tuvalet sistemini hayal bile edemiyor. Oysa gerçekte, insan her dönemde insanî kaldı. Bugün tam da o en tekil olduğumuzu düşündüğümüz yerde, farkında olmadan yine tuvaletlerde verilen sigara molalarında sohbet ediyor insan, yine aynı paradoks. Bu tekilleşme hızıyla yüzyıllar sonra ortak kullanılan hangi mekanlar kalacak insanlara acaba? Yok, hayal gücü yetmiyor. Öyle görünüyor ki bu da bugünden yarına bir değişim olmayacak. Ancak tekilleşmeye giden her değişim bir sonrakinin hazırlayıcısı olarak insanlığın yine derin bir başkalaşım geçirmesine yol açacak.Yüzyıllardır sosyal ortamlardaki değişim bunca belirgin sürmekteyse de, bizim tanık olduklarımız ortak tuvalet sohbetinin çoktan kalkmış olduğu dönemlerin değişimi sadece. Yani başkalaşımları büyük değişimler olarak düşünürsek, başkalaşımların arasındaki daha küçük değişim birimleri farkedebildiklerimiz. İnsanlık başkalaşırken insanın ihtiyaçları hep aynı kaldı. İnsan için değişimin her zaman bir bedeli oldu. Ortak tuvaletten tekil tuvalete geçiş başkalaşımının insanoğluna bedeli belki de birinci tekil şahısların ivmelenerek artan yalnızlığı oldu. Oysa gerçekte, insan her dönemde insanî kaldı. Yalnızlığı giderek arttıkça, artan bireysellik cümlelerde “birinci tekil şahıs” olarak yer buldu. “Sen ne istiyorsun?” yerine “ben bunu istiyorum” denir oldu. Sohbetler “Nasılsın?” yerine “kötüyüm” ile başlar oldu. İnsan “nasılsın?” diye sormayı bıraktı ama sorulmayan o “nasılsın?” sorusunu cevaplama ihtiyacını bırakamadı. İkinci tekil şahıs gidince, birinci tekil şahıs yapayalnız kaldı. Oysa gerçekte, insan her dönemde insanî kaldı. İnsan sosyal bir varlıktı ve bu kaçınılmazdı. Tekilleşme, bu kez paradoksal bir sosyalleşmeye zemin yarattı. Sanal sohbetler, sms mesajları, facebook’tan yazılan “Ali is... yemek yiyorum” cümleleri tekilleşmenin feryadı gibi birinci tekil şahsın “öteki”ne olan ihtiyacını bağırmaya başladı. Kim bilir belki bu da bir diğer başkalaşımın öncülü olacak bir feryattır. Asıl soru şu: Bu kez başkalaşımın insanoğluna bedeli ne olacak? Bedel yalnızlıktan sıkılan, “sen” diyecek kimsesi olmayan insanın, ikinci tekil şahıstan umudunu kesip kendini üçüncü tekil şahıs olarak tanımlamak zorunda kalması olabilir mi acaba?
“Ayşegül is insanlığın bu kez ödeyeceği bedeli merak ediyor.”
Savunmasız ve kırılgan zamanlarında kendi sığınağına gizlenir her canlı. Nereye gizleneceğini düşünmemiş olsa da öncesinde, kendi sığınağını bir şekilde sezer, en kolayda olan, en güvenli, en bildik olan yere gizlenir. Kaplumbağanın en bildik sığınağı kabuğudur mesela, kedininki bir koltuğun altı. Çocuk annesinin bacaklarının arasına sığınır, kabadayı kendi cüsseli bedeninin ya da belki bir silahın ardına sığınır.
Tehlike dışarıdan geldiğinde sığınmanın amacı korunmak, zayıf tarafını göstermemek ve darbe almamaktır genelde. Organizma en hızlı ve en güvenli yeri olası ek tehlikelere karşı yedek enerji de kalsın diye için en az enerjiyi harcayarak ve kaynaklarını savunma araçlarına yönelterek kendini güvenceye alacak şekilde çalışır. Tüm canlılarda olan, hayatta kalmaya yönelik yaşama dürtüsünün sonucudur bu.
İnsanın diğer canlılardan en temel üstünlüğü olan aklı, bazen bu üstünlüğün yanısıra bir zaafı da beraberinde sunar. Akıl, benlik ve ruhsal dünya içerisinde bir bilinmeyeni de yanında taşır, bu bilinçdışıdır. Bilinçdışı aklın karanlık yüzüdür, benliğin kilitli ardiyesidir. Bilinmeyendir. Her bilinmeyende olduğu gibi o da biraz ürkütücü, biraz tehlikeli, biraz tekinsizdir.
Bilinçdışından kaynaklanan bazı duygular da evin kilitli ardiyesinden gelen tekinsiz tıkırtılar gibi bildik bir yere sığınmaya davet eder insanı. Bilmediği, tanış olmadığı, alışkın olmadığı bir duygu karşısında savunmasız hissederek, en korunaklı olana, en bildik olana sığınır. En bildik duygusu her ne ise ona. En iyi en yararlı ya da en sağlıklı değil, sadece en bildik olana.
Bildik sığınak, insanın bilincine erken dahil olmuş, diğerlerinden daha erken öğrendiği, getirdiği sonuçları defalarca yaşadığı bir duygudur. Erken çocukluk yıllarında hangi duyguya aşinaysa o duygudur bu. Bu en bildik duygu, ilk nesne olarak annenin bebeğe yansıttığı temel duygudur. Bu duygu o kadar içeride yer etmiştir ki, benliğin her köşesine sinmiş gibidir adeta, avucunun içi gibi bilir onu insan. Benimsenme, özgüven, kıvanç, umursamazlık, haset, suçluluk, utanç, saldırganlık, öfke, üzüntü…
Bazen bu en bildik duygu olumlayan, geliştiren, büyüten bir duyguyken, bazen de acıtan, engelleyen, ya da kör eden bir başka tekinsiz duygudur. Yine de en engelleyen en acıtan duygu bile, sadece bildik olduğu için, insanın açtığı yaralara defalarca kabuk bağlattığı, zararlarına karşı tüm savunma silahlarını geliştirdiği bir tekinsizlik olduğu için bilinmeyenden daha güvenli gelir.
Sığınılan, bildik bir tekinsizliktir.
Modern insan dışarıdan gelecek tekinsizliklere karşı çağın tüm kaynaklarını kullanarak aldığı önlemler sayesinde, görece korunmaktadır. Yaşamı bilgiye, deneyime, teknolojiye, paraya sahip olduğunca korunaklıdır dışarıdan gelebilecek tekinsizliklere. Modern insanın açık olduğu tekinsizlikler daha çok kendi benliğinin bilinçdışından, kendi kilitli ardiyesinden, kendi karanlık yüzünden kaynaklanır bu nedenle.
Modern insan genellikle yaşam telaşı, iş toplantıları, gelecek kaygıları ve gündelik koşuşturmaların arasında bir fırsat bulup da kendi iç seslerini dinlemeye başladığında farkeder derinlerinden gelen ilk tekinsiz tıkırtıları.İlk farkettiği tıkırtılardan biri kendi varlığından kaynaklanan soluk sesleri, varoluşunun endişe verici tıkırtılarıdır. Varoluş anksiyetesi olarak tanımlanabilecek bu tıkırtılar insanda bilinmezlik, belirsizlik, boşluk, anlamsızlık gibi bir çok başka tekinsiz duygular yaratır.
Bazıları hazırlıklıdır bu duygulara; bilgi, içgörü, erdem, felsefe, inanç ya da belki sadece bir tekir kedi edinmiştir öncesinde, korumak için kendini olası bu tür duygulara karşı. Bazılarıysa hazırlıksız yakalanır, ne olduğunu farkedemeden, nereden geldiğini anlamadan bir ahmak ıslatana tutulmuşçasına naïf, bir o kadar da telaşlı. İşte böyle zamanlarda insan için endişeyi yatıştırmanın en kolay yolu endişeli benliği sıcak bir battaniye gibi saran, benliğin bildik sığınağıdır.
Pek çok olumlu ya da olumsuz duygu varken benliğin bildik sığınağı olabilecek, nasıl olur da bazen en işe yaramaz, en ketleyici, en kör edici duyguların içinde bulur kendini insan? Nasıl olur da bir arkadaşına, komşusuna, en yakın kasabaya, ya da kendi aklına, yeteneklerine, başarıya sığınmak yerine Diyojen gibi bir pis bir fıçıya sığınır insan, sırf içini dışını avucunun içi gibi biliyor diye?
Olumlu olumsuz tüm duygular içerisinde biri vardır ki örneğin, ne büyüten, ne koruyan, ne besleyen; sadece durduran, ketleyen, kilitleyen, kör eden: Suçluluk duygusu.İşte pek çok insanın sığınağıdır bu duygu tüm sevimsizliğine rağmen. Belli ki o kişiler için anneden ilk yansıyan duygulardandır. Kendini tanıma yolunda aynada gördüğü ilk yansımasıdır kişinin. Eleştiren, beğenmeyen, kıyaslayan, olumlamayan, yakınan, buna rağmen cezalandırmayan, aşırı öven, bağımlılık derecesinde seven, koruyan ve kollayan bir annenin aynasından yansıyan bir suçluluk duygusu…
Belli ki benliği yaşamı boyunca defalarca baş etmiştir suçluluk duygusuyla bu insanın. Çok defa yara almış, yaralarını çok defa iyi etmiş, aynı yara yerleri defalarca kanamış, sonucunda başına nelerin geleceğini görmüş, kendini ona karşı neyle savunacağını keşfetmiştir. En önemlisi de ne olursa olsun sonunda gelişmese, ilerlemese, engellense, kör olsa da onunla yaptığı savaştan “sağ çıktığını” bilmektedir. Böylece, zora düştüğünde içine giriverdiği sığınak yine suçluluk duygusudur. Bir endişe durumunda, yani varoluşunu çağrıştıran bir endişe durumunda; örneğin başarmanın getireceği sorumluluktan, mutluluğun getireceği kaybetme endişesinden korktuğunda, kendine o bildik duyguyu getirecek bir durum oluşturuverir. Başarmak mıdır korktuğu, hemen başarıyı getirecek kadar çalışmadığını söyler her hareketiyle benliğine. Daha çok çalışması gerekirken sinemaya gitmiştir, yeterince zaman ayırmamıştır zaten, o başarıyı haketmiyordur, zaten oldum olası bir tembeldir... Yetmedi mi? Hemen başka bir şey hatırlatır kendine. Ona buna gerek yoktur ki, kilosunu korumak istediği halde geçen pazar kahvaltıda reçelli ekmeği fazla kaçırmıştır zaten. Bu bile yetecektir sığınağına girmeye. Bunları kendi benliğine bilinçdışının yardımıyla hatırlattığı anda geliverir o bildik, güvenli sıcacık battaniye gibi saran suçluluk duygusu. Ohh, işte ne başarıdan doğan değişim endişesi, ne mutluluğun yaratabileceği kaybetme endişesi... Varsa yoksa o içini dışını bildiği, battaniye gibi sarılabildiği, güvenli suçluluk duygusu...
Büyümenin ve değişen şartların yarattığı endişeyi yatıştırmak için bir oyuncak ayıya ya da battaniyesine sarılması gibi bazı çocukların; ne kadar pis, eski, yıpranmış, yırtılmış ve kokuşmuş olsa da, yerine yenisi daha güzeli alınmış olsa da o eski bildik olanı her gittiği yere taşıması gibi, kendi sığınak duygusunu her yere taşır insan.
Çocuğun endişesini yatıştıran, “geçiş nesnesi” denen eski battaniyesi gibi, varoluşunun getirdiği endişeye dair ilk tıkırtıları duyduğunda kendi bildik, eprimiş, kokuşmuş suçluluk battaniyesine sarınır insan. Yerine daha yeni daha yarayışlı, daha işe yarar duyguları tanımış, tatmış, öğrenmiş olmasına rağmen vaz geçemez bildik sığınağından.
Çocuğun battaniyesini ancak değişen koşulları iyice tanıyıp, yeni tekinsizliklere karşı savunmalarını geliştirip, güçlü yanları ve zayıflıklarıyla kendini tanıdıktan sonra bırakabildiği gibi; sığınağına sarınan insan da ancak bilinç dışında gizli kalanları iyice keşfedip, tanıdığında, yeni savunmalar geliştirdiğinde bırakabilir sığınağını. Belki benliğinin karanlık yüzüne bir öteki (bir psikoterapist belki) tarafından tutulan bir aynadan bakabildiğinde görünmeyen yanına, belki de karanlık yüzüyle tanış olmanın verdiği cesaretle kilitli kapısını kırdığında ardiyesinin; ihtiyacı kalmayacaktır artık eski eprimiş battaniyesinin sıcaklığına.
Ve kim bilir, sonunda belki fıçısından çıkacaktır Diyojen bile.
Aşk üzerine düşünmeye başlayınca, sonu gelmiyor doğrusu. Aşkın biyolojik açıklamaları üzerinde düşündük, okuduk, bir iki şey de öğrendik, tamam. “Âşığım” dediğimiz sırada beynimizde neler olup bittiğini biliyoruz artık. İyi de aşk sadece bu mu? Aşkın mekanizması yediğimiz yemekleri sindirmek, ya da yara yerindeki iltihabı apseye çevirmek kadar biyolojik mi? Tüm biyolojik olaylarla aşkı aynı kefeye koyacaksak, aşkımızın açtığı yürek yaralarımıza olduğu kadar ayakkabı vurmalarına, gaz sancılarına da duygu dolu şiirler yazmamız beklenmez miydi? Hayır, bu kadar değil aşk. Aşkın sadece biyolojik bakış açısıyla açıklanabilir olmadığından eminim. Bu duygunun çok daha psikolojik ve felsefî yönleri olmalı. Bu konu üzerinde düşünüyorum epeydir.
Kimler neler yazmış diye yazına bakmadan önce bu konudaki kendi fikirlerimi toparlayayım dedim. Kendimce yaşadığım aşkları, âşıkken hissettiklerimi, o sırada aklımdan geçenleri, aşklarımdan arta kalanları, âşık olduklarıma şimdiki bakışımı gözden geçirince epey bir şeyler yakaladım kendi dağarcığımda. Çünkü eğer aşkı kendi dilimden anlatmaya çalışacaksam öncelikle benim için ne olduğunu anlamam ve içime sindirmem (bu da biyolojik sindirmeden farklı elbette) gerekli. Filozoflar ve psikolojinin büyük kuramcıları da böyle düşünmüş olmalılar ki bu konuda bazen kendilerinden, bazen gözlemlerinden yola çıkarak pek çok fikir öne sürmüşler. (Görüldüğü gibi bu konuda Amerika çoktan keşfedilmiş, bense kendimi keşif yapıyormuşçasına oyalıyorum).
Aşk genellikle iki kişilik bir kavramdır. İki kişinin birbirini eşit sevebileceği düşüncesi evren yasalarına hatta en basitinden olasılık yasasına göre fazlasıyla iyimser bir varsayımdır. Eşit sevmek bir yana aşkın her iki taraf için de aynı anda başlayacağı düşüncesi de benzer bir aşırı iyimserlik örneğidir. Bu durum çok eski zamanlardan beri biliniyor olsa gerek ki divan edebiyatındaki aşkta da bir âşık, bir de maşuktan söz edilir. Âşık ilk âşık olan ya da daha çok sevendir, maşuk ise aşka karşılık veren ya da vermeyen ama daha çok sevilendir. Maşukun tarafında neler olduğunu başka bir yazıya bırakıp, âşığın tarafında neler olduğuna odaklanalım şimdilik.
Maşuk’u âşık nasıl seçiyor? Kimlere âşık olabildiğimizi düşününce bir kural aklıma geliyor ki sinirbilimciler de bu konuda hemfikir; bize tamamen yabancı birine âşık olamıyoruz. Âşık olunanda yani maşukta, mutlaka bize aşina gelen, geçmişimizde, gündelik hayatımızda ya da düşünsel dünyamızda tanışımız olan bir özelliğin varlığı başlatıyor ilk kıvılcımı. Bu özellik bir beden özelliği ya da kültürel özellik olabildiği gibi bir bakış, ses tonlaması, bir çocukluk anısı ya da herhangi bir durum karşısında aldığı bir tutum olabiliyor. Aşkı başlatan aşina özellik öyle kolay bulunur bir şey de değil üstelik. Yani sadece aynı takımı tuttuğu, aynı okula gitmiş olduğu ya da meslek hayatında benzer aşamalardan geçmiş olduğu için başlamıyor kıvılcımlanma. Maşukta rastlanan o eşsiz şey, çoğu kez aşığın bile farkında olmadığı, ya da bir aşka yol açacak kadar önemli olduğunu bilmediği bir bilinç dışı süreç ve bu süreçle ilgili bir tanıdık hal oluyor genellikle. Bu bilinçdışı süreçte ne gibi etkileşimlerin olduğu net değil, ancak aşkın meydana gelişini başlatan kıvılcımın bir bakıma bir anahtar kilit uyumu hali olduğu söylenebilir.
Aşkın bu ilk kıvılcımından sonra bence yine bilinçdışı bir an var ki, karşımızdakinin de bize âşık olup olamayacağını farkında olmaksızın tartıyoruz. Onun gözlerinde kendimizi arıyoruz. Beğenme ya da hoşlanma ayrı konu ama aşk için âşık olmamız için, iyi kötü onun gözlerinde kendi yansımamızı görmeye ihtiyaç duyuyoruz. Onda bizi sevebilme ihtimalini arıyoruz. Hani diyor ya Yılmaz Erdoğan da “ben senin beni sevebilme ihtimalini sevdim...”, aşkın oluşumu biraz da sevilebilme ihtimalimizi görmeyi gerektiriyor.
Aşkta olmazsa olmaz sonraki aşama idealize etme, yüceltme ya da hayranlık aşaması. O bizi sevebilme ihtimali olan, bizim de sevdiğimiz insan, elbette ki yüce bir insan olmalıdır. Onun yürüyüşü, gülüşü, bir işi halletmesi, aklı, bilgeliği hatta serseriliği, kabadayılığı, kol kasları ya da ne olursa olsun herhangi bir özelliği herkesten başka, herkesten iyidir. En komik odur, ya da en müşfiktir, ya da en yakışıklı; en güzel saçlar ondadır ya da kellik ona ne kadar da yakışıyordur.
Zamanla, gördüğümüz ve tanımaya başladığımız maşukun gerçek varlığı bir yana artık zihnimizde, bu kez bizim yaratmaya başladığımız bir maşuk sureti oluşmaya başlar, tüm bu idealize ettiğimiz özellikleri haiz olan. Aşk derinleştikçe zihnimizde var ettiğimiz maşuka ait özellikler, gerçek dünyadaki maşukun aslını perdeler, daha da görünmez kılar. Aslı nasıl olursa olsun, artık zihnimizdeki suret (suret-i maşuk desem mi?) en doğru, en iyi, en güzel olandır. Onunla ilgili her algıladığımız bu suretin süzgecinden geçerek ulaşır bilincimize. Bu süzgeç seçici geçirgen bir zarmışçasına, maşukun lehine bir süzgeç gibi çalışır. Suretine yüklediğimiz idealize edilen anlama uyan veriler geçer sadece zardan Olumsuzlar geçemez. Ve böyle başlar aşkın gözünün körleşmesi.
Âşığın zihninde oluşturduğu idealize edilmiş suretin özellikleri neye göre belirlenir peki? Hangi özelliklerdir orada yüceltilenler, hangi anlamlardır yüklenen? Bunları elbette âşık belirler. Her âşık zihninde kendi suret-i maşukunu yaratır. Maşuk’a yüklediği anlamlar, kendi aradığı, peşinden koştuğu, bazen bulduğu, bazen bulsa da farkında olmadığı anlamlardır. Yüceltilenler, aslında aşığın sahip olduğu ya da olmaya özendiği kendi erdemleridir. Kendinde var olmayan bir anlamı yükleyemez insan herhangi bir şeye. Bundandır o surete sıkı sıkıya bağlılığı ve maşuka sırılsıklam âşıklığı. Her âşık, her yeni aşkta kendinden yeniden kendini yaratır. Her âşık kendini sevebildiği ölçüde sever maşukunu.
Zaman geçip de aşkın bir gaflet anında maşukun asıl varlığı suret-i maşuk perdesinin altından görünmeye başladığında ise aşkın ilk hayal kırıklıkları başlar. Âşık olduğu kişi bu değildir aşığın, hani o yüce erdemleri onun? Hani o gücü? Hani şefkati, coşkusu, hani aklı? “Olamaz, ben bunu mu sevmişim?” mırıldanmaları başlar zamanla âşıkta.
Bu gerçekle yüzleşme ve ayakların yere basması aşamasına gelindiğinde neler olacağı her aşkın kendi hikâyesinde saklıdır, ancak bir gerçek vardır ki ne derseniz deyin bunda ısrarlıyım:
Bir insan hayatı boyunca en çok hangi kelimeyi yazar?
Herkesin farklı bir yanıtı olabilir. Kendi ismini de diyebilirsiniz, sevdiğinin ismini de... Benim en çok yazdığım kelime ise "mutluluk". Binlerce çeşit yazıyla mutluluk yazmışlığım vardır. Telefonla konuşurken halkalar ya da karecikler karalayan insanlardan değilim ben. Konuşma boyunca sayfalarca "mutluluk" yazanlardanım. Çok saçma gelebilir size, ama bir ara mutluluk kelimesini kendi adımdan çok daha güzel yazdığım ve daha çok benimsediğim için imza olarak seçmişliğim ve hatta birkaç yere atmışlığım bile vardır.
Çok zaman düşündüm ilk ne zaman başladı bu tutku, ilk mutluluk kelimesini ne zaman yazdım diye. Yazdığımı ilk fark edişim ortaokul yıllarıma uzanıyor ama ilk yazışım hafızamda değil. Yıllarca da neden bunu yazıyorum, mutluluk nedir falan gibi konular kafamı çok kurcalamıştır. Yine bu konuda bir tartışmada bir arkadaşımın "mutluluk sınırlı düzeydedir, insanin mutlu olma düzeyi sabit ve bellidir. Mutluluğun çoğu ve daha çoğu yoktur. Sen burada bir durumda çok mutluyken dünyanın en zengin insanı da bir başka olayda seninle aynı miktarda mutlu olur, daha fazla değil" şeklindeki sözü bu konuya daha fazla kafa yormama neden olmuştu üniversitede.
Mutluluğun resmini zihnimde yüzlerce kez yaptım, sildim, yine yaptım. Tanımlarım hep mutluluğun gerisinde kaldı. Sonunda bir gün Ankara'da yüzüme vuran bir rüzgâr, mavi bir gökyüzü, uzanıp giden bozkır ufku, mutlu bir ruh haliyle ağaçları seyrederken, kafama "mutlak mutluluk" tanımı çakılıverdi...
Mutlak mutluluk... Yani her koşulun, ama her koşulun sizi en çok mutlu edecek nitelik ve nicelikte olduğu an. Yani hava en sevdiğiniz hava, gün en sevdiğiniz gün, yanınızda o tek kişi, ya da yalnız siz, ağzınızda en sevdiğiniz tat, kulağınızda en mutlandırıcı tını, en mutlu olduğunuz yerde, en güzel manzaraya bakıyorsunuz, teninizi en mutlu eden ısı ve şiddette esiyor rüzgâr, en sevdiğiniz çiçeğin kokusu, en sevdiğiniz miktarda geliyor esintiyle... Sağlığınız en iyi dönemde, zihninizde sıkıntı yok, kafanıza takacak iş, ev gibi sorunların tümü çözülmüş, paranız bile var bolca... Sayın artık siz, daha yüzlerce koşul ekleyin. (ya da çıkarın çıkarabildiğinizi hayatınızdan...)
En son ve en önemli koşul ise, sizin bütün bu durumun yani mutluluğunuzun "farkında" olmanız koşulu...
İşte ben o "mutluluk" haline "mutlak mutluluk" dedim o gün... Ve asla gerçekleşemeyeceğini de kabul ettim. Daha önemlisi, beni en çok şaşırtan duygum şuydu: eğer ki gerçekleşirse bir gün bu mutlak mutluluk hali, sonrasının "son" olduğunu, bundan sonra insanın tek bir şeyi, "ölümü" isteyebileceğini hissettim yüreğimde... Korktum, mutluluğun gücünden...
